مناره، از ریشه یابی تا تعریف

وب سایت ساخت بازار مرجع مصالح و خدمات ساختمانی مانند ساندویچ پنل  چسب کاغذ دیواری  چسب بتن  ترانسفورماتور  تابشی  شیر  مس  مشعل  کالای اصل  دکور  مهندسین مشاور  مشاوره مصالح  برق اضطراری  دوردوشی  ساخت بازار  ساختبازار  کاشی  دیوارپوش  درب داخلی  سیمان پرتلند پوزولانی  بالکن  پارکت لمینت  ترانسفورماتور  ایمنی  زیر دوشی  برقی  ساخت  تراز لیزری  ترانسفورماتور  لوله زهکش  دیگ  کلید و پریز  درب و کرکره اتوماتیک  آجر نما  لامپ شمعی  لامپ هالوژن  سیمان پرتلند آهکی  نورگیر  مجموعه بازی  آبنما  مصالح ساختمانی  ساخت_بازار  خانه پیش ساخته  است.

تعریف مناره و انواع آن ریشه یابی لغت: مناره .ماذنه .صومعه هر یک ریشه در جنبه های کاملا متفاوت عملکرد ساختمان دارند. مناره: این واژه هیچ گونه دلالت ضمنی به فراخوان مردم به نماز ندارد و به معنی مکان نور و روشنایی است. گاهی معادل با فانوس دریایی تصور می شود. به خصوص از زمانی که چنین ساختاری تا ظهور اسلام به طور گسترده برای اهداف نظامی بیزانسی در شمال آفریقا و سوریه استفاده می شد .          مناره ها یکی از عناصر اصلی فن و هنر معماری اسلامی محسوب می شوند. الگوی اصلی مناره ها، برجهای کوتاه و مربع شکل پیش از اسلام سوریه بود که برای معابد و یا مقاصد کلیسایی ساخته می شد ولی معماران مسلمان بر ارتفاع آن افزودند و به بناهای پله دار چند طبقه ای از نوع فانوس های دریایی رومی نزدیک تر کردند. نخستین مناره در حدود سال 45 هجری به درخواست والی عراق، زیاد بن ابیهی، در مسجد جامع بصره برپا شد. بلافاصله پس از آن، به دستور حاکم مصر، چهار مناره به مسجد عمرو در فسطاط ملحق گردید و این در حالی است که در مصر، مناره های دیگری به مساجد اضافه می شدند. شاید بتوان رواج ساخت مناره ها در جوامعی با جمعیت غالب غیر مسلمان را در تمایل مسلمین به ابراز و تحکیم حضور خود و نیز عاملی در گردآوری مسلمانان پراکنده از نواحی مختلف شهر به منظور انجام فریضه نماز دانست.                                                                                 مناره جز اجزای ضروری معماری اسلامی نیست و می بینیم که جمعیت های اسلامی از کشمیر تا سودان به ویژه وهابیون عربستان از ساختن مناره پرهیز می کنند.                                                                                                                                                                              برج های استوانه ای که به قلعه های نظامی اسلامی در کرانه ی شمال آفریقا مانند تونس اضافه شدند نه تنها حکم فانوس دریایی و دیده بانی را داشتند بلکه مناره نیز نام گرفتند.                                                                                                                                                       پس بدون تردید ریشه واژه ی مناره از لغت عربی نور به معنای روشنایی مشتق شده است.                                                                           از این ارتباط با روشنایی به عنوان پایه ای برای تفسیر نمادین مناره به عنوان تجلی نور الهی و یا تصویر درخشش معنوی نیز استفاده شده است.                                                                                                                                                                                                        لغت مناره در یک روند نزولی در مفهوم تابلوی راهنما و یا  تیرک نشانه ، سنگ های مرزی و برج دیده بانی  به کار برده می شود.              تعاریف         دیگر تعاریف:                                                                                                                                                                       مناره یعنی جای نار، جای نور، جای روشنایی، و                                                                                                                              ساختمان برج مانندی است که در کنار راه برای روشن کردن چراغ و راهنمایی می سازند .                                                                  مناره ها یکی از عناصر اصلی فن و هنر معماری اسلامی محسوب می شوند . الگوی اصلی مناره ها ، برجهای کوتاه و مربع شکل پیش از اسلام در سوریه بود که برای معابد و یا مقاصد کلیسایی ساخته می شد . ولی معماران مسلمان بر ارتفاع آن افزودند و به بناهای پله دار چند طبقه ای از نوع فانوس های دریایی رومی نزدیک تر کردند .                                                            در ایران پیش از اسلام نیز ریشه های ساخت مناره به چشم می خورد . پیش از اسلام ، منار (میل) ، عنصر نمادین برای راه جویان بیابان ها بود که در حیطه حکومت ساسانی ، نوعی آتشگاه نیز محسوب می شد و مسئولیت نگهداری آتش آن بر عهده  موبدان گذاشته شده بود . هدف از ساخت مناره ها در آن زمان ، عبادت و راهنمایی مسافران بود و پس از اسلام در کنار مساجد ، عنصری نمادین گشت برای هدایت دیده و دل به سوی مکان مقدس مسجد . نخستین مناره‌ها که مناره‌های گردی هستند ، به صورت تک ظاهر شدند . مناره از زمان ولیدبن عبدالملک در معماری جهان اسلام ظاهر شد و مسجد جامع دمشق هم به عنوان نقطة عطف معماری زمان ولیدبن عبدالملک می‌باشد .              تاریخچه : زمانی به فن معماری اسلامی عموما و مناره خصوصا ، در ایران پی خواهیم برد که حتی الامکان در مورد کاربرد اولیه آن بررسی و تحقیق کرده باشیم . در این گفتار صرفا مناره های دوره اسلامی مورد نظر است ، لیکن از آنجا که معماری این دوره در ایران بدون تردید با تغییراتی ،ریشه در طرحهای معماری قبل از اسلام دارند ، اشاره به تاریخچه کوتاهی از معماری مناره ها ی قبل از اسلام نیز ضروری می نماید . مناره ها در قبل از اسلام از آثار و علایم مناره ها ی قبل از اسلام که تعداد بسیار اندکی از آن در ایران باقی مانده ، چنین بر می آیدکه مناره با هدف راهنما بودن در دوران قبل از اسلام ساخته می شده است بعضی از مورخین و باستان شناسان هر بنایی که بر آن آتش فروزان وجود داشت ، مناره می خوانند . تا جایی که به زیگورات چغار زنبیل در شوش و کعبه زرتشت در قارس که هیج شباهتی به مناره ندارد نیز نام مناره نهاده اند که این با آنچه به معنی " میل و منار "آمده است تفاوت فا حش دارد . در حال حاضر در کنار مناره های قبل از اسلام نشانه ای از ساختمان دیده نمی شود ، بلکه میتوان گفت که مناره ها نشان دهنده وجود آتشکده ها و آتشگا ههای بزرگی بوده اند که اثبات آن محتاج به بررسی و تحقیق بیشتزی خواهد بود . قدیمی ترین مناره یا برج راهنما ی موجود میل نور آباد ، معروف به میل اژدها متعلق به دوره اشکانیان است که د رغرب نور آباد ممسنی قرار گرفته است  این میل دارای حدود هفت متر بلندی بوده ،قاعده و تمام بدنه آن با سنگهای سفید تراش منظم ساخته شده است .پلکان میل اژدها در درون برج قرار دارد و بر بالای آن آتشدان سنگی جای داشته است . در زمان ساسانیان نیز مناره ای با خصوصیات متفاوت با مناره فوق به جای مانده است که اکنون در مرکز شهر باستانی فیروز آباد به صورت توده جسیمی از سنگ و گچ خود نمایی می کند .مناره به صورت چهارضلعی ساخته شده ،با پلکانی که بر بدنه بیرونی مناره احداث شده بود ،به بالای آن نیز می رفته اند . ارتفاع مناره که در ابتدا بیش از 33 متر بوده ، درحال جاضر 26 متر می باشد .ابعاد مناره در پایین بیش از 11 متر است و هرقدر بدنه مناره بالاتر می رود از پهنای آن کاسته می شود .با آنکه ویرانی بسیار به بنا راه یافته  ،امروزه پایه مرتفع و قطور آن در وسط ویرانه ها ی فیروز آباد برافراشته است و ازمسافت دور جلب نظر می نماید . این بنا از این نظر که تنها مناره به جای مانده از قبل از اسلام با تمام خصوصیاتش می باشد از نظر تاریخ معماری ،منحصر به فرد و دارای اهمیت فراوانی است . تحول مناره در دوران اسلامی تاریخ احداث اولین مناره در دوران اسلامی نامعلوم است ظاهرا چنین به نظر میرسد  که پیدایش مناره کمی پس از ساختن مساجد ،صورت گرفته ،لیکن منادیان خبر و موذنان آغاز اسلام جایگاهی بر رفیع ترین بنای شهر که دارای مرکزیت هم بوده است داشته اند . به گفته مهمودی :بلال حبشی ،موذن خاص پیامبر اکرم (ص) ،بر بام خانه حفصه ،دختر عمربن خطا ب اذان می گفت . ازمجموعه تواریخ و نوشته های پراکنده مورخین و سیاحان چنین مستفاد می کردد که احداث مناره به صورت کنونی نخستین بار بعد از اسلام در زمان خلافت امویان صورت گرفته است آندره گدار معتقد است  ":که فکر احداث مناره در زمان خلافت امویان در سوریه (ظاهرا مقصود مسجد جامع دمشق ) ظاهر گردیده است ." اولین مسجد ی که در ظهور اسلام ساخته شد مسجد النبی (ص) ،  مسجد ی بود که پیامبر اسلام (ص) با  اصحاب مکرمش در مدینه  بنا نهاد ، این مسجد بسیار ساده با نخل وسنگ ساخته شد وبعدامتعلقاتی جون مناره ، گنبد الخضرا، به آن اضافه شده ، وگسترش یافت وتا کنون هم روز به روزتزئینات و  متعلقاتی به آن اضافه میگردد..  . بر کتیبه تاریخی مناره شیخ دانیالخنجی د رخنج لارستان که تاریخ سال 711 دارد،در باب پیدایش اولین مناره  چنین آمده است :"بعد فان المناره فی الاسلم .......وقد صح اول بنا مناره فی الاسلام عمر بن عبد العزیز رضی ا.....عنه ........."به تحقیق صحیح ترین آنها ، اولین کسی که مناره ای در اسلام بنا کرد عمر بن عبدالعزیز بود که خداوند از او راضی باشد ....... مولف کتاب تاریخ قم در مورد احداث نخستین مناره عالم اسلام عقیده دارد که : ( اولین مناره ای که در عالم اسلام ساخته شد مناری بود که ابودلف قاسم بن عیسی در زمان خلافت معتصم در کنار مسجد سامرا احداث  نمود .......)  در تاریخ  ساخت  اولین  مناره  در معماری اسلامی کشمکش هایی وجود دارد .ولی قدیمی ترین تاریخی را که برای ایجاد موذ نه و مناره بیان کرده اند ،سال 44 و 45 هجری است بلاذری در این مورد می نویسد که در این سال زیاد بن ابیه ،والی بصره ، برای مسجدجامع این شهر مناره ای به شکل مناره های کنونی از سنگ احداث کرد . دومین مناره ، مناره های چهار گانه مسجد عمرو در خطاط مصر است که در سا ل 53هجری مسلم بن مخله ،والی مصر در زمان معاویه ساخته است . مهمترین مناره را در سال 86-88 هجری ولید بن عبد الملک ساخته است وآن مناره مسجد جامع دمشق است که در هنگام توسعه این مسجد ساخته شد . در مورد احداث این مناره می نویسند : (وقتی خواستند در چهار طرف مسجد چهار مناره بسازند برای ساختن مناره ها نیز از برج ناقوسهای کلیسای یحیی در دمشق استفاده کردند و مناره ها را به صورت برجهای مرتفع مکعب شکل ساختند .) چهارمین مناره ای که به بنای آن اقدام گردید ،مناره مسجد پیغمبر اکرم (ص) در مدینه بود که عمربن عبدالعزیز ،والی مکه و مدینه از سوی ولید بن عبدالملک آن را ایجاد کرد . موذنه جامع قیروان تونس ، موذ نه مسجد الحرام ،مناره جامع قرطبه به ترتیب قابل ذکرند .مناره مهم دیگر در سال 240هجری از طرف متوکل خلیفه عباسی در کنار مسجد جامع سامرا ساخته شد که هم ماذنه و هم محل افراشتن لوای خلافت بود که به نام ملویه شهرت یافت ارتفاع این مناره 52 متر است و در تارک آن کلاهک قرار داشته که اکنون خراب است .شک نیست که مناره های اولیه اسلام دارای فرمی ساده و احیانا به صورت برجی کوتاه با سا یبان بوده اند که به تدریج در سالیان بعد به شکل تکامل یافته تری در آمده اند . کاربرد مناره از آن جا که بین انتخاب مکان حهت احداث مناره و کاربرد مناره رابطه ای هماهنگ و مستقیم وجود دارد می توان مکان احداث این نوع بنا را عملکرد آن در راستای خاص آن دانست .وجود تعداد بسیاری مناره و میل در تمام سرزمین پهناور اسلامی ، چه بر سر جاده های کاروانروی قدیمی ،چه بر روی تپه ها و ارتفاعات چه در آغوش مساجد و بقاع متبرکه در کنار کاروانسراها و مدارس و دار الضیافه ها هر کدام بازگو کننده کاربردی است که این بناها داشته اند  در جاده قونیه –قیصریه بزرگترین و زیباترین کاروانسراها که دارای دار الضیافه و مسجد بوده است قرار دارد . که در درون آنها مساجد با مناره های زیبا  و مدارس بنا شده بودند   مانند: کاروانسراهای شهر سیواس مهمترین کاربرد مناره ها عبارتند از : 1-  میل راهنما : شک نیست که میلهایی که در کنار راههای کاروانی قدیمی و دشتهای وسیع به چشم می خورد ، همان طور که از نامشان پیداست به صورت میل راهنما عمل کرده ، هدایتگر رهگذران و کاروانها یا پیکهایی بوده که از این مکانها می گذشته اند : مانند میل قاسم آباد ، دربیشتر موارد میل فقط نشان راهنما به حساب می آمده ، لیکن گاه در کنار آنها هرجا که اوضاع و مکان مناسب می نمود رباطها و ساباطها و آب انبارها یی نیز ساخته می شد .به عبارت دیگر میل نشا ن دهنده وجود تاسیساتی بود که جهت تن آسایی کاروانیا ن خسته و ملتهب و عطشان در صحراها احداث می شده ،چنانکه در کنار میل قاسم آباد سیستان کاروانسرایی بزرگ و آباد بوده که به تدریج رو به ویرانی نهاده است .منار سنگ بست درکنار مقبره ارسلان جاذب ،نشان از رباط بزرگی دارد . هیچ گونه شکی در راهنما بودن میلهای قبل از اسلام نیست ،به خصوص دو اثر بازمانده ازدوران اشکانی و ساسانی ،یعنی میل اژدها و مناره فیروز آباد که بر سر شاهراههای فارس قرار داشته اند . معمولا بر فراز مناره در شبهای تار یا روزهای مه آلود آتش می افروختند و بدین وسیله دیدگان گم کرده رهان را متوجه خود ساخته ،به هدایت آنها همت می گماشتند .وجود آتشدان سنگی بر فراز میل اژدها یا برج نور آباد نیز بر همین اساس می باشد . مناره دار الضیافه نشان دهنده و راهنمای میهمانخانه ای بوده که درویشان و غریبان را به میهمانی شام وناهار فرا می خوانده است . به جاست که در این مقوله از میلهاو فانوس دریایی که در خلیج فارس و دریای خزر به تعداد بسیاری وجود داشته ،نیز سخن به میان آید . این بناها مناره هایی بودند که آتش بر فراز آنها افروخته می شد و به چند علت احداث می شده اند :الف ) جهت یابی کشتیها در تاریکی شب  ،ب)جلوگیری از خطر به گل نشستن کشتیها  ، ج( خبر رسا نی به پایگاهها و شهر های زمینی یا کشتیها در صورت حمله متجاوزین دریایی آثاری از فانوس دریایی در بوشهر (ریشهر قدیم ) ودر نزدیکی شهر ایلامی لیان، نیز در قلعه بندر گنگ موسوم به قلعه پرتغالیها 2-اذان گویی و خبررسانی :مناره در اصطلاح کنونی بنایی است که جهت اذان گویی به کار می رود .به همین جهت ، دردوران اسلامی مناره به نام موذنه نیز به خود گرفته است ،ولی این نام مستلزم صعود موذن برفراز آن نبوده ،بلکه موذن عموما در محل مناسب تری اذان می گفته است .  بعضی از مناره ها به علت بلندی موذن بر آن اذان  گفته نمی شد.  بلکه فقط برای زینت بناهااستفاده می شد. .   مساجد ایران به علت بلندی مناره ها موذن بر بالای مسجد اذان می گوید نه در مناره ( تنها مناره ای که برای اذان گفتن به کار می رفته  ، مناره گلدسته اصفهان است .) در حقیقت می توان گفت مناره ها ی بلند ایرانی بیشتر از آن که جنبه موذنه داشته باشد ،سمبل آوای ملکوتی اسلام بودند که در کنار مساجد و بقاع متبرکه ساخته می شد ،مسجد سلطان احمد استانبول 1609-1616 میلادی .شش مناره که هریک در گوشه ای از ساختمان و دو مناره در انتهای صحن جلو قرار دارد  کاری بی نظیر است . به خصوص شکل بلند و  باریک و مداد گونه این مناره ها سخت موثر است . مسجد سلطان احمد استانبول 3-مناره سمبل پیروزی :پیروزی دین مبین اسلام  آخرین دینی که خدای یکتا یه وسیله پیامبرش حضرت محمد (ص) برای راهنمایی بشریت فرستاده است  و نشانه پایداری و مقاومت ، استحکام و ابدی بودن و نهایت اعتلای دین مبین  و اعلام این سمبل در اذانهای سه گانه معماری مناره به طور کلی مناره از سه قسمت پایه ، ساقه یا بدنه و کلاهک یا تاج مناره تشکیل شده است . 1-   پایه : از آنجا که مناره با ارتفاع بسیار و مساحت کم زیر بنا ، فشار بسیاری را در سطح قاعده خود تحمل می کند ، هرگونه سستی در پایه ها باعث انهدام و فروریختن بنا می گردد .به همین جهت برای استحکام و اطمینان بیشتر زمین را تا جایی که به زمین سخت برسد حفر کرده ،سپس با شفته و سنگ آن را پرو مستحکم می سازند . آن گاه سکو یا پایه اصلی مناره را با سنگ و آجر بنا می نهند . عموما پایه ها به صورت سکوهای مربع شکل یا کثیر الاضلاع هستند، که مناره در وسط آن قرار گرفته ، رو به بالا ادامه می یابد. .این پایه ها در مناره مسجد قتبه مراکش و همچنین مسجد جامع دمشق که گفته می شود که این مسجد  از فرم برجهای پیشین کلیسا در سوریه پیروی کرده است . دیده می شود (715میلادی) فرم  مربع شکل ، و مناره سین به فرم هشت ضلعی دیده می شود .بعضی از مناره ها فاقد پایه بوده ،مناره بدون اینکه روی سکویی قرار داشته باشد بر روی زمین قرار دارد ، مانند مناره مسجد برسیان ، مسجد جامع دمشق در سمت راست ومسجد سلمانیه استانبول در سمت چپ 2-   بدنه یا ساقه : شکل فرم بدنه مناره در پهنه ممالک اسلامی متفاوت و دارای تنوع بسیاری است و با توجه به ذوق و ابتکار معماران هر ناحیه به صور گوناگون جلوه گر میشود از جمله در فلسطین ، سوریه و اسپانیا مناره ها دارای مقطعی مربع و مساجد اولیه دوره عباسی در بین النهرین مخروطی شکل با پله های مارپیچی بیرونی است .در بعضی مناطق دیگر مانند مناره های سردر مسجد لارنده قونیه (655 هجری)و قطب مناره دهلی از آثار اوایل قرن هفتم ،نمای خارجی آن مطبق و با ایجاد شیارهای طولی و بلند از نمونه های زیبای تنوع شکل و فرم مناره به شمار می آید. در دوره قبل ازاسلام با طرح های مربعی مناره ها روبرو هستیم ولیکن بعد از اسلام مناره ها عموما به صورت مدور ساخته شده است .  در بدو امرمناره ها در نقشه مساجد مستتر نبودند و همچون برجهای مچزا یی فاقد محل معین در مجتمع مسجد عمل می کردند . در قرن اول تا قرن پنجم مناره به صورت منفرد و گاه وصل به بنا و گاه با فاصله به بنا ساخته میشد یا احداث بنا و مسجد در اطراف آن ،در دوره های بعد صورت می گرفت .ازنمونه اول مناره منفرد مناره سلجوقی سمنان ،نمونه دوم مناره متصل  به بنا مناره مسجد ملک کرمان ،نمونه سوم مناره گلپایگان  میتوان اشاره کرد . مناره های ایرانی را میتوان به دودسته منفرد و زوجی تقسیم کرد . مناره های منفرد ، این دسته از مناره ها دارای بدنه بلند و کشیده هستند که ازنظر تنوع و فرم به سه دسته تقسیم کرد. 1- مناره های استوانه ای 2- مناره مخروطی 3-مناره های منشوری .  قرن پنجم و ششم هجری را میتوان دوران شکوفایی معماری مناره ها دانست .در این دوره مناره سازی به حدی به درجه تکامل رسید که به جاست آنان را شاهکارهایی از هنر اسلامی و جلوه ای از ذوق و سلیقه معماران آن زمان به حساب آورد . زیباترین نمونه تکامل معماری مناره را در بعضی از مناره های مطبق سلجوقی میتوان دید .این مناره ها دو یا سه طبقه اند به عبازت دیگر این مناره ها دارای سه طرح شکل سازی است که هر کدام باریکتر و کوتاهتر برروی هم قرار گرفته اند یا دارای دو یا سه موذنه و تاج هستند. مناره های زوجی در دوره سلجوقی مناره به دلایلی ساختمانی جزئی  از بنای مسجد گردید و در این هنگام مناره ها در دوسوی ایوان یا طرفین سر در ورودی واقع شده ،با تعریض وتوسعه ای که در ایوانها ی دوره  بعد صورت گرفت ،مناره ها ی زوجی نقش مناسبی برای مقابله با نیروهای رانشی که در اتاق ایوانها پدید می آید ایفا کرد .در عین حال با توجه به اهمیت قرینه سازی در معماری ایران به زیبایی سردر نیز می افزاید . مدرسه غیاثیه قم نمونه های بارز مناره های زوجی در ایران  هستند . در دوره های بعد تا تیموری نمای خارجی مناره های زوجی و ساقه آن از روی پشت بام مجاور ایوان آغاز گردید .بد نه مناره ها به صورت نسبتا باریکتر و ظریف تر ارائه شد . در دوره تیموری به عکس دوره های گذشته که قسمت پایین مناره در بنای ساختمان مخفی بود ،بدنه مناره به صورت آشکار در کنار ایوان یا با فاصله ای کم منتهابه صورت وابسته قرار میگیرد ،مانند مناره های مسجد گوهرشاد دکل :ستون مدور یا چند ضلعی است که در مرکز مناره ساخته می شود پلکانها ی مارپیچی به دور آن می پیچد و بالا می زود .این دکل یا ستون در پایین دارای ضخامت بسیاری است که گاه قطر آن به بیش از 5/1 متر می رسد ،به تدریج هرچه به طرف بالا می رود از ضخامت آم متناسب با کم شده قطر بدنه مناره کاسته میشود .مانند دکل مناره برسیان ،قطر دکل مدور برسیان در پایین 82 سانیمتر و در بالا 72 سا نتیمتر ، به طور کلی با آجر و سنگ و گچ ساخته شده است گاه جهت استحکام دکل از سرب مذاب نیز استفاده می شده است ،مانند مناره های بارگاه حضرت معصومه (س).لازم است یاد آوری شود که دکل مناره های قبل از اسلام بسیار قطور و در دوران اسلامی ،عموما باریکتر و ظریف  تر هستند . پلکانها : پلکانها ی مناره ها عموما از روی نقشه برخلاف حرکت عقربه ساعت است به عبارت دیگر پله ها به صورت مارپیچی مانند بادبزن حول محور مرکزی یا دکل می پیچید وتا نعلبکی تاج ادامه می یابرد. پلکانهای مناره ابودلف سامرا بیرون و در فضای باز قرار دارند . مناره های دوره اسلامی پلکانها ظریف تر و به شکل مثلث در داخل مناره قرار میگیرند .مهمترین خاصیت پله های مارپیچی داخل مناره این است که به بنا حالت فنریت میدهدوبه مناره در برابر ارتعاش و زلزله ایستایی بیشتری می بخشد ،بخصوص این که شکل مدور مناره باعث می شود که مناره در برابر نیروی باد نیز به راحتی مقاومت کند . در مناره های دوره اسلامی سبک جد یدی در ورود ی و خروجی مناره ها به چشم می خورد که این سبک  از ایرانیان مشتق گردیده است مناره های مساجد در ایران دارای دو مدخل ورودی و دو پلکان است که یکی مختص صعود ودیگری مخصوص پایین آمدن از مناره است ، به طوری که هیچ گونه ارتباطی بین این دوقسمت به چشم نمی خورد طرز قرارگرفتن پلکان ها ی دوگانه به همان شیوه مارپیچی و به صورت موازی است که با احتساب ارتفاع و فاصله آن دو متناسب برای صعود یک فرد متواسط القامه است .از قدیمی ترین مناره هایی که به این سبک ساخته شده میتوان مناره جامع قرطبه در اندلس ،مناره های قوصون ،ازبک یوسفی  وغوری در مصر ،مناره موصل در عراق ومناره سوق الغزل در بغداد نام برد . نورگیرها :نورگیرها روزنه های بزرگ . کوچک هستند که دربدنه مناره تعبیه شده ،نورداخل پلکانها را تامین میکند ،به طورکلی نورگیرها به دودسته تقسیم میشوند الف)نورگیرهایی که به صورت روزنه به اندازه یک یا دوآجر به فواصل مختلف در بدنه تعبیه میشود ب)نورگیرهای بزرگ که حالت پنجره ای به خود می گیرند. در حقیقت پنجره ها مدخل ورودی مناره ها نیز به جساب می آمده اند ،اما مسئله در مورد مناره هایی که پنجره هایشان در محل بالاتری تعبیه شده ،مورد وثوق نیست .چنین به نظر می رسد که از این پنجره ،علاوه بر نورگیری جهت اذان گویی نیز استفاده میشده است چرا که پنجره ها رو به قبله است . 3- تاج یا کلاهک مناره : :بدنه مناره در نقطه گلوگاه با چند رشته مقرنس کاری یا پیش آمدگی مقعر گونه ،مانند گل نیلوفر یا گل شیپوری بازشده با افزایش مقطع عرضی به صورت دایره یا چند ضلعی در می آید . این مقطع به دست آمده ،نعلبکی مناره را که جایگاه موذن است به وجود می آورد .دیواره های مناره در وسط تاج یا جایگاه موذن بسیار باریک شده ،به صورت ستون موزونی در آمده ،از سرپوش تاج نیز خارج می شود و گاه به ارتفاع دو یا سه متر بالاتر از سقف تاج مناره ادامه می یابد. برای جلوگیری از سقوط موذن مهمولا در اطراف جایگاه دیواری کوتاه یا نرده ای مشبک فلزی یا چوبین با انواع گره بندی زیبا و استادانه به کار می رود که زیبایی خاصی به مناره می بخشد . ناگفته نماند که سرپوش یا سقف تاج مناره نیز با اشکال مختلف و فرمهای متعدد جلوه گر می شود . تزئینات  بنای مناره در سالهای اول اسلام به صورت ساده ،با مختصر زیب و زینتی همراه بود.  لکن بعدا که در فن ساختمان مناره تغییرات و تکامل به وجود آمد ،بدنه کشیده ووسیع بنا زمینه مناسبی در اختیار هنرمندان و معماران اعصار مختلف ،برای اعمال ذوق و سلیقه گذاشت .نه فقط آجر کاری و تزئینات آجری مورد توجه هنرمندان  قرار کرفت ، بلکه با به کارگیری آجرهای گوشه دار ، مقرنسها ی زیبا ،قطار بندی آجری ، کتیبه های کوفی ، انواع و اقسام خطوط و آرایشهای متن کتیبه در ارائه هنرو و ذوق شهرت به سزایی یافت استعمال کاشی برای تزئین مناره در اواخر دوره سلجوقی ظاهر گردید .زیبا ترین نمونه کاشیکاری ها را باید در قونیه ،پایتخت اصلی سرزمین سلجوقیان یافت .سلجوقیان روم به وسیله دادو ستد روزانه و مبادله کالا،  بناها ی زیبایی را  ،بدون استثنا ،به جای آجر با سنگ می ساختند، صنعتگران فنونی خاص را به کار می گرفتند و درباره سبک ،چیزهایی از دنیای بیزانس می آموختند . ظاهرا هردوکشور علیرغم اختلافات مذهبی ، نوعی همزیستی مسالمت آمیز بر مبنای دوستی معقول و حق برابری داشتند ،درواقع ،گاه اتفاق می افتاد که بیزانسی ها حفظ روابط نیکو با سلجوقیان را بر رابطه با دوستان مسیحی خویش ،یعنی صلیبیون ترجیح می دادند. در اینجاست که باید گفت نبوغ سلجوقیان و سبک های بیزانسی باعث خلق معماریی بدیع وزیبا در مساجد ،مدارس ، کاخها، قصرها و کلیساها گردید. عصر مغول ودوران صفویه در ایران مناره ها فقط نشان دهنده یک هنر نبودند . بلکه بعضی از مناره ها عرصه جلوه مجموعه ای از هنرهای تزئینی ،مانند خطاطی ، کاشیکاری ، از معاقی گرفته تا معرق و مقرنس و پیچ تزئینی با نقوش هندسی و اسلیمی گردید وبه حق میتوان گفت که مسجد ، گالری و  موزه اسلامی گردید ،و مناره ها آیینه تمام نمای آن موزه به شمار میرفت .تزئیناتی که در مناره ها به کار رفته ، عبارتند از : تزئینات آجری :کاربر آجر و نقش آن در تزئینات پیکر خارجی مناره را به وضوح می توان در مناره های عصر سلجوقی مشاهده نمود .همان طور که اشاره شد صورت ظاهر مناره ها در اوایل بسیار ساده بود .پس از پذیرش اسلام ، هنرمندان ایران ارزنده ترین و مناسب ترین عنصر تزئیناتی را که مغایرت با دین اسلام نیز نداشت گره سازی تشخیص داده ، کار را با اشکال و نقفوش هندسی ساده آغاز کردند و در قرن چهارم هجری به صورت کاملا جا افتاده ای در آوردند . دیری نپایید که در دوره سلجوقیان (قرن پنجم و ششم ) مناره ها تا حد بسیاری سادگی خود را از دست داده ، عنی ترین طرحها و فرمها ی تزئینا تی به جای آن نشست .طرخهای تزئیناتی پرکار و پر نقشه بر بدنه مناره به منصه ظهور رسید که یکی از خصوصیات ویژه معماری دوره سلجوقیان بود . نقوش هندسی ،چند ضلعیها ، مستطیل ،مربعها ، مثلثها ،لوزیها ،زیگزاگها ،صلیبها، و مشبکها و غیره با ریزه کاری فوق العاده جالب و چشمگیر و با پس و پیش گذاشتن آجرها القا شده است که از نظر زیبایی در نهایت اعتبار است و تناسبی که بین بخشها از نظر تزئینات و طول آنها در نظر گرفته شده ،حاکی از آشنایی  کامل هنرمندان به اصول مربوط به انتخاب ابعاد متناسب است .همین ذوق و دقت مناره های سلجوقی را به صورت ریباترین آثار معماری در آورده است .ناگفته نماند در این دوره جهت نصب کتیبه قطعاتی از آجر را با اسلوب معرق سازی روی رمین طرح ریزی و ساختمان نموده ، سپس در محل خود بر بدنه مناره روی گچ کارمی گذاشتند .بعضی از مناره ها ی این دوره ساده یا دارای آرایش کمتر هستند . معقلی : کاربرد تزئینات مقلی را میتوان در آرایش بناهای قرن هفتم به بعد مشاهده کرد که هنرمندان کاشی کار با انتخاب کاشیهایی به رنگ لاجوردی ،سبز ، آبی و سفید در طرحهای متنوع ،پیشرفت تزئینات کاشی کاری را که در دوره سلجوقی به صورت ابتدایی دیده می شد ارائه دادند. طرحهای معقلی به صور گوناگون مورد استفاده قرار میگرفت که مهمترین آنها عبارتند از : پیچ تزئینی ، طرح مربع اریبی ، طرح زیگزاگی ، طرح خطوط بنایی  کاشی کاری :با آن که مساجد ، مدارس و کاروانسراها ، معمولا با سنگ ساخته می شده .در بخشهایی از چند بنا مانند آنچه در بیشهر قرار دارد از چوب نیز  استفاده  کرده اند مناره مدرسه سلطان ناصر محمد در قاهره از آرایش حجاری های زیبایی برخورداراست  ، گرچه مناره ها رابیشتر با آجر می ساختند .شاید کار با آجر را به خاطر مقاومت در برابر زلزله و ضربتهای آن مفید تر یافته بودند. معمولا آجرها را به گونه ای روی هم می چیدند که در نمای ساختمان شکل هندسی بغرنج و تودر تو به وجود می  آورد ، گاهی مانند چفته مناره در ارزروم ،علاوه بر آجر ساده بی لعاب ، از کاشیهای بزرگ سیاه و آبی نیز استفاده می کردند.این گونه نماسازی ،رنگی دلپذیرو شادی انگیز روی زمینه سرخ قهوه ای در بالا و سنگ خاکستری تیره در پایین مدخل اصلی نما ایجاد می کرد ، هرچند که معمولا کاشیکاری را برای بخشهای درونی بنا در نظر می گرفتند . همچنان که گفتیم  زیباترین نمونه کاشی کاری را باید در قونیه یافت ظاهرا چنین استنباط می شود که این شهر مرکز تولید سفال لعابدار بوده ، و به طور یقین هنر کاشیکاری در همین مکان ره درجه کمال رسیده است رنگها محدودبه آبی ، سفید وسیاه بوده ، کاشی را همچون مکعبهای بزرگ موزائیک کار می گذاشتند تا به شکل طرح های گوشه دار تودرتو درآید .طرحهای بزرگ بالای راهروهای سر پوشیده و پیش آمدگیها ی گنبدها که به شکل ستاره مشبک هندسی کتیبه و طرحهای اصلی جالب توجه داشته ،بویژه تاثیر گذارنده است .در ایران رنگ غالب کاشی کاری ها فیروزه ای و لاجوردی بوده است . مقرنس کاری : مقرنس در مناره ها علاوه بر جنبه تزئینی آن در حقیقت یکی از عناصر مهم معماری است که رابطه بین نعلبکی تاج مناره یا بدنه آن است بدین صورت با ساختن دو یا سه ردیف مقرنس د رگلوگاه مناره ،بدنه مناره شبیه گل شیپوری یا نیلوفر بازشده ، دایره چند ضلعی به دست آمده ،نعلبکی مناره را که جایگاه موذن است به وجود می آورد . متاسفانه تاج یا کلاهکهای بیشتر مناره های قرون اولیه اسلام ویران شده است . اما  در دوره های بعد مقرنس پرکارتر وظریف تر بر گلوگاه مناره ها نشست و به تزئینات کاشی نیز آراسته شد . مهارت معماران و هنرمندان چنان در مقرنس کاری تبلور یافت که تاج مناره با مقرنس های ریز را میتوان چلچراغی انگاشت که بینندگان را به سوی خود میکشد . کتیبه: کتیبه نویسی بر روی مناره محصول قرن چهارم است که در قرون پنجم و ششم هجری مقارن با دوره سلجوقی رواج و توسعه یافت ، تا جایی که برای اولین بار از کاشی و آجرهای لعابدار در کتیبه های مناره نیز استفاده شده .خط کوفی و انواع آن در معماری تمام ممالک اسلامی به کار برده می شد ولی ایرانیان با ابتکار جالب توجه و به کارگیری این خط برای تزئین و آرایش در بنا ،تغییر و تحولی در به وجود آوردن اشکال مختلف و انواع گوناگون آن ، نقش بس ارزنده ای را ایفا کرده اند . خط کوفی : در معماری ، و تمام اشیایی که تصور شود در زندگی مورد استعمال داشته هیچ خطی مانند آن نوع خط عربی که کوفی نامیده می شود این اندازه برای تزئین و آرایش مناسب نمی باشد . تمام حروف کوفی دارای قاعده های افقی هستند وقتی پهلوی هم قرار داده شوند . تشکیل حاشیه و شیار می دهند و از این رو زمینه این خط را برای هر سطح تزئین لازم داشته باشد به کار برند . مهمترین اقسام خطوط کوفی به کار رفته در منار ه ها را خط کوفی معقل (گوشه دار)و خط کوفی معقد )برگدار ، گره دار ) تشکیل می دهد . قطعات حروف خط کوفی گوشه دار به صورت تسمه یا رشته های افقی و عمودی است و در آن معمولا انحنا وجود ندارد .در این خط که مربع و مستطیل و نباتی  نیز گفته می شود از اسامی عبارات مقدس استفاده می شده است .اگر در این کتیبه ها فقط آجربه کار می رفت ، کوشش به عمل می آمد تا نامها و عبارات به صورت برجسته نصب شود واگر تزئینات معقلی بودند حروف کلمات را آجرهای کوچک لعابدار به رنگ سفید ، لاجوردی و فیروزه ای تشکیل می داد. کتیبه کوفی معقد (گره دار): این خط که اصطلاحا کوفی برگدار نیز نامیده می شود، مختص کتیبه های دوره ای یا نواری است که به صورت نواری پهن در قسمت پایین مناره یا بالای آن نزدیک کلاهک یا تاج قرار می گرفت . دسته حروف این خط ، به خصوص الف و ل در انتهای فوقانی به صورت برگچه ای ظاهر می گردید . کتیبه ها ی حروف کوفی برگدار بیشتر در مناره های دوره سلجوقی متجلی شده .متن کتیبه ها شامل آیات قرآنی و گاهی حاوی نام بانی بنا و تاریخ احداث می باشد . کتیبه های  خط تدویری :از قرن ششم به بعد در ایران  برای نوشتن کتیبه از خطوط تدویری ، به خصوص خط نسخ که سنگینی و ضخامت خط کوفی را نداشت ، استفاده شده است که به جای زوایا ی تیز و گوشه دار خط کوفی ، دوایری نرم و خوش ترکیب در آن دیده می شود خط نستعلیق وثلث نیز دیده شده است. باید کفت مناره ها بیشتر جلوه کاه ذوق و هنر خطاطان و کاشی تراشان چیره دست است . مصالح ساختمانی :  ساختمان مناره در دوران مختلف چه از نظر فن معماری و تزئینات ، چه از نظر مواد و مصالح ساخنمانی  فرق می کند . در مناره های قبل از اسلام سنگ  مصالح غالب بود و در سالهای اولیه اسلام از خشت استفاده می شد ، لیکن در دوره های بعد آجر یکی از عناصر مهم معماری ساختمانی را تشکیل می داد که نه تنها در اسکلت کلی ساختمان ، بلکه در تزئینات رو بنایی نیز به کار می رفته است .